Het betere basisinkomen
Dit artikel verscheen in 2020 op www.redelijkemensen.nl
In Coronatijd wordt het idee van het basisinkomen weer vaker genoemd. Onder andere in Spanje lijken de plannen nogal serieus. Een systeem dat zo eenvoudig is dat allerlei formulieren en instanties kunnen worden opgeheven, dat klinkt aanlokkelijk voor mensen die streven naar maximale vrijheid. En wanneer, zoals nu, vaste lasten leiden tot grote problemen, moet er misschien ook echt iets gebeuren. Het idee dat iedereen recht heeft op “gratis geld” is echter problematisch, omdat dit betekent dat we mensen moeten dwingen om te werken om het hiervoor benodigde geld op te kunnen halen. Het klinkt te mooi om waar te zijn, maar er is een ander basisinkomen mogelijk, een basisinkomen zonder afpakken.
Ik zal het maar eerlijk bekennen: ik heb het niet zelf bedacht. Diverse personen hebben dit idee eerder beschreven. Twee voorbeelden: Thomas Paine (1737-1809) in Agrarian Justice en Joseph Charlier (1816-1896). Vooral de laatste wordt wel eens genoemd als de uitvinder van het basisinkomen. Zijn voorstel was echter fundamenteel anders dan het beeld dan we nu hebben bij een basisinkomen. De basisgedachte van het Andere Basisinkomen is niet dat we geld van iemand afpakken en dat verdelen. De basisgedachte is dat we de aarde, een geschenk aan de gehele mensheid, eerlijk zouden moeten delen. En het deel van de aarde waar je recht op hebt, is natuurlijk ook geld waard.
Om te beginnen iets over de morele kant van de zaak. De wereld is niet door een mens gemaakt, daarom heeft niemand het recht om een ander zijn/haar eerlijke deel af te pakken. Vergelijk het met kindjes die snoepjes krijgen, of drenkelingen die op een onbewoond eiland aanspoelen. Waarom zou de ene drenkeling meer recht hebben op het eiland dan de anderen? Vanwege zijn huidskleur, geaardheid, omdat hij een man is, omdat hij als eerste een formulier van het kadaster invult? Als mensen gelijk zijn, hebben ze elk evenveel recht op het eiland. En een drenkeling die een week later aanspoelt? Is die minderwaardig en heeft hij geen recht op een plekje op het eiland? Volgens mij is later-aanspoelen geen geldige reden om iemand zijn eerlijke deel van het geschenk af te nemen.
De argumenten waarom mensen wel het recht zouden hebben om een ander zijn eerlijke deel van de aarde te ontzeggen, zijn nauwelijks serieus te nemen. De eerste die een hekje neerzet, of de eerste die een schep in de grond zet, is de rechtmatige eigenaar van een stuk grond. Tsja…
De manier waarop we nu met grond-eigendom omgaan is dus moreel onjuist. Het klopt niet dat ieder na geboorte moet betalen voor zijn plekje op aarde. Dieren doen dat niet, en mensen zouden daar ook niet toe moeten worden gedwongen. Dit betekent niet dat ik het bezit van een woning of het plaatsen van een hekje afkeur. Het gaat erom dat iedereen recht heeft op zijn eerlijke deel van de aarde, zonder een ander daarvoor te betalen.
Uitgaande van deze gedachte hebben mensen als Paine en Charlier hun varianten van het basisinkomen bedacht. Ik ga hier niet bespreken wat de diverse boekhoudkundige oplossingen zijn, maar het resultaat zou moeten zijn dat elk mens zonder betaling over zijn stukje van de aarde zou moeten kunnen beschikken. Wie meer land wil, bijvoorbeeld om een bloeiend bedrijf te vestigen, kan daaraan komen door een deal te sluiten met mensen die met minder grond genoegen nemen. En voila: daar is ie dan: het basisinkomen, een geschenk van de maker van de aarde. Wie zijn deel van de aarde beschikbaar stelt aan anderen, kan daar geld voor krijgen.
Als we dit willen realiseren, is het niet nodig om de wereld in gelijke stukjes te hakken en massaal te verhuizen. Het kan onder andere door middel van een belasting op grondwaarde, waarvan de opbrengst vervolgens gelijk verdeeld wordt over alle mensen. Wie een gemiddeld deel van de aarde heeft, krijgt exact terug wat hij betaald heeft. Wie geen land heeft, houdt geld over: een basisinkomen. De hoogte van dat basisinkomen komt overeen met de (ver-)huurwaarde van je eerlijke deel van de aarde. Dit betekent dat dit andere basisinkomen je niet alleen in staat stelt om te overleven, maar het ook mogelijk maakt om iets met je leven te doen. Wie over zijn plek op aarde kan beschikken, heeft ruimte voor een tuin of kan een eigen bedrijf oprichten.
Waarom is deze variant van het basisinkomen zoveel beter dan het gewone basisinkomen? Waarom maakt het zoveel uit of we iets doen met grondwaarde, of gewoon belasting heffen op een paar willekeurige dingen? Misschien is het aardig om te vermelden dat ik herverdeling (geld van iemand afpakken en dat aan iemand anders geven) niet in alle gevallen afkeur. Morele plichten bestaan: als mensen zichzelf niet kunnen redden, moet men ze helpen. Geld van iemand afpakken is echter wel een soort laatste redmiddel, iets wat men pas moet doen als het echt niet anders kan. Het is in mijn ogen bizar om volledig in te zetten op herverdeling, terwijl het onrecht van het niet-beschikken over je eerlijke deel van de aarde blijft bestaan. Laten we beginnen met het eerlijk delen van de aarde, en daarna kijken of er nog een beetje herverdeling nodig is.
Als we nu terug gaan naar het probleem Corona, past dit type oplossing hier ook het beste bij. In feite zorgen de huidige steunmaatregelen er immers uiteindelijk voor dat de huur of hypotheek betaald kan worden. We steunen dus weliswaar in eerste instantie bedrijven die het zwaar hebben, maar een groot deel van deze steun vloeit regelrecht door naar vastgoedbeleggers. Met het Betere Basisinkomen hoeven we geen bizar bedrag meer te betalen voor ons plekje op aarde en hebben de meeste mensen aanzienlijk minder te vrezen als ze een poosje niet mogen werken. Dat is niet alleen leuk voor mensen die wel eens wat anders willen doen dan hard werken, maar het kan ook bedrijven redden die tijdelijk weinig minder inkomsten hebben.
