Wanneer leven we in en vrij land?

Natuurlijk kunnen cabaretiers en ook sommige politici dit mooier en beter vertellen dan ik. Maar vandaag is het belangrijk dat iedereen zich uitspreekt. In een beschaafd land hoef je geen qr-code te vragen als je iemand binnen wilt laten. En in een beschaafd land wordt en niet gemorreld aan vrijheid van meningsuiting.

Onder welke voorwaarden kunnen we ons land beschouwen als “een vrije land”? Dit is wat mij betreft een extreem belangrijke vraag, juist nu!

Heel veel mensen zeggen “een democratie is een vrij land”. Zolang er maar verkiezingen en dergelijke zijn, zitten we goed. Een land waar stemrecht niet bestaat is een dictatuur en daarom geen vrij land. Klaar?

Natuurlijk is dit antwoord niet helemaal onzinnig. Natuurlijk woon ik liever in Nederland dan in Noord-Korea. Maar het is niet het juiste antwoord. Democratie is beschaafder dan een potje knokken, maar het blijft een ordinaire krachtmeting. Wie wint is de baas en kan heersen over anderen.

Voor vrijheid is meer nodig. En dat is een breed gedragen besef dat leven en laten leven normaal en belangrijk is. In een vrije samenleving gunnen we elkaar dat we dingen op onze eigen manier doen. Het was vroeger min of meer uniek dat in Nederland mensen met verschillende godsdiensten probleemloos naast elkaar konden leven. In andere landen had je een probleem als je het verkeerde geloof had. In een vrij land worden we niet gedwongen om mee te doen aan dingen waar we geen zin in hebben. Mensen kunnen hun eigen beslissingen nemen, ook als dat niet zo verstandig lijkt.

Natuurlijk hoeft dat niet in te houden dat mijn buurman aan een atoombom mag sleutelen in zijn schuurtje, of dat ik mag beslissen om mijn patat niet meer af te rekenen bij de snackbar. Initiatie van geweld is niet in orde. Als mensen zaken met elkaar doen, is het uitgangspunt dat er sprake moet zijn van instemming. Instemming, dat is waar het om gaat.

In een beschaafd land wordt extreem kritisch gekeken naar alles wat niet met wederzijdse instemming maar onder dwang gebeurt. Zijn die dingen werkelijk nodig of valt het gebruik van dwang te vermijden? Is er misschien sprake van een drogreden? Overheden zijn op zoek zijn naar bestaansrecht en doen daarom graag alsof het gebruik van dwang onvermijdelijk is om de wereld te redden. Kunnen mensen die bang zijn voor Corona zichzelf beschermen met vaccinaties en mondkapjes? Of is het werkelijk nodig dat de overheid zware middelen inzet? Wordt onze samenleving werkelijk bedreigd door nep-nieuws, of is een oplossing al heel erg snel erger dan de kwaal?

Enkel als we met elkaar extreem kritisch zijn over het gebruik van dwang, kunnen we werkelijk zeggen dat we in een vrij land wonen. Als Leven en laten leven niet meer de norm is, hebben we een probleem, ook als we in een democratie leven.

Van de QR-code komen we hopelijk wel weer af. Deze maatregel is afschuwelijk voor heel veel mensen en de argumentatie dat we niet zonder kunnen is erg waardeloos. Iedereen kan inzien dat het ontzettend fout is om te dreigen met enorme boetes als je je klanten niet om een qr-code vraagt. Wel is het zorgwekkend dat het verzet zo weinig overtuigend is. Enorm veel mensen lijken het allemaal wel best te vinden. Activisme zit mij ook niet echt in het bloed, dus ik kan me goed voorstellen dat het voor veel mensen even wennen is om in actie te komen tegen onrecht.

En vrijheid van meningsuiting? Ook censuur is een vorm van dwang. Nepnieuws kan vervelend zijn. Maar wat is er griezeliger? De kans dat er af en toe een bericht wordt verspreid dat niet klopt of leven in een samenleving waarin censuur normaal is? Toen ik op de middelbare school les kreeg over de Voltaire en de Verlichting, was men het er nog over eens dat iedereen moet kunnen zeggen wat hij wil, ook als je het er niet mee eens bent. En ook dat deze vrijheid zeer bepalend is voor de vraag of je kunt zeggen dat je in een beschaafd land leeft. Vrijheid van meningsuiting is een van de basis-ingrediënten van vrijheid. Dus liever een heleboel nepnieuws dan het accepteren van censuur.

Er bestaan ook onacceptabele vormen van dwang die hele kleine aantallen mensen treffen. Een groot oud schip in de vaart houden is tegenwoordig voor normale mensen onbetaalbaar door bizarre veiligheidseisen en dure certificaten. Wie niet aan deze onzin meedoet riskeert enorme boetes, net zoals de mensen die zo dapper zijn om te weigeren om QR-codes te vragen. Wanneer het aantal slachtoffers van dwang klein is, maakt dat de kans klein dat we ervan verlost worden. De kans dat de eigenaren van oude schepen bevrijd worden lijkt voorlopig heel klein.

In een vrij land accepteren we het gebruik van dwang niet zomaar. Ook niet als we er zelf geen last van hebben. En zelfs niet als het slechts een kleine groep mensen of misschien zelfs maar 1 individu treft.

Natuurlijk is een democratie is beter dan een dictatuur. Het is echter nog geen garantie op vrijheid. Ook in een democratie kunnen mensen onderdrukt worden en kunnen er allerlei griezelige dingen gebeuren. Natuurlijk zijn sommige vraagstukken ingewikkeld. Natuurlijk is het ook belangrijk dat sommige mensen zijn die bereid zijn om een ander te helpen. De basis is echter simpel. Om te kunnen leven in vrijheid is het nodig dat de meeste mensen begrijpen dat dwang onacceptabel is. Leven en laten leven, daar begint het allemaal mee. Laten we ons land snel weer gaaf proberen te maken.